تاريخچه ساخت حرم امام رضا
بنا شدن و به خصوص گسترده شدن حرم امام رضا (ع)، با گذشت تاريخ و به صورت کاملا تدريجي بوده است. در ساخت فضا هاي فعلي حرم، مردان و زنان گوناگوني در هر برهه اي از تاريخ كشورمان ايران، نقش بسزايي را ايفا كرده اند. هر كدام از كاشي ها و سنگ هايي كه روي ديوارهاي حرم نصب شده، گواه بر عشق پاك و ارادت اين مردمان به حضرت رضا (عليه السلام) دارد. تاريخي كه در كتيبه هاي حرم وجود دارد، نشان دهنده گذر از دوره سامانيان تا قاجاريه است. پس از شهادت امام رضا (ع) در 203 هجري قمري پيكر پاك ايشان كنار قبر هارون عباسي كه به بقعه هاروني شهرت داشت، به خاك سپرده شد.
سامانيان، اولين آبادگران حرم امام رضا
به گفته راويان تاريخ، بوبكر شهمرد، كه از خدمت گذاران نوح بن منصور ساماني بود، محل شهادت و دفن علي بن موسي الرضا (عليه السلام)، را آباد كرد. به گفته ابن بابويه، محمدبن عبدالرزاق طوسي و امير محمديه، از حاكمان دوره ساماني، در زمان حكمراني شان به مرقد مطهر امام (عليه السلام) نهايت ارادت و توجه را داشتند و در حرم تزئيناتي را به وجود آوردند. در ابتداي چهارمين قرن هجري قمري طبق فرمان عضدالدوله ديلمي، مرقد امام رضا (عليه السلام) براساس سبكي كه در همان دوره رواج داشت تعمير و تزئين شد.
غزنويان، ساخت مسجد بالاسر
سلطان محمود غزنوي، عمارت مشهد توس را كه مرقد امام رضا (عليه السلام) و رشيد در آن زمان بوده است، بعد از آن كه پدر او سبكتكين غزنوي در قبه آن را تخريب كرد، دوباره ساخت و بناي زيبايي را براي آن به وجود آورد. همچنين ابوالحسن عراقي معروف به دبير، در ابتداي قرن پنجم علاوه بر بازسازي بقعه رضوي، اقدام به ساختن مسجد بالاسر در كنار حرم مطهر كرد. مسجد بالاسر يادگاري از زمان غزنويان مي باشد.
سلجوقيان، ساخت اولين گنبد روي بقعه متبركه
گنبد روي بقعه در دوره سلجوقي ساخته شد كه اولين گنبد حرم نيز محسوب مي شود و نماد شاخص شهر مشهد مي باشد. ارتفاع گنبد از كف تا بالاي آن 20/31 متر مي باشد. كتيبه بزرگي به خط علي رضا عباسي به شكل يك نوار دور گنبد نوشته شده است. در دوره صفوي ابتدا شاه طهماسب (930 تا 984ق) گنبد را پوشيده به طلا كرد و شاه عباس اول (996 تا 1038ق) بعد از آن ساقه ي گنبد را با خشت هاي طلا پوشاند.
خوارزمشاهيان، كاشي كاري هاي سنجري
كاشي‌كاري حرم در دوره خوارزمشاهيان رواج شد اهميت بيشتري پيدا كرد. در اوايل هفتمين قرن هجري قمري مجددا ازاره حرم با كاشي هاي سنجري تزئين شد. در حال حاضر اين كاشي ها با تاريخ اثني عشر و ست مائه (612) در حرم مطهر وجود دارد. همچنين در آن دوره در ضلع شمالي رواق دارالحفاظ، كتيبه اي از كاشي چيني مانند كه روي آن با خط ثلث برجسته، نام و نسب امام رضا (ع) تا حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) نوشته شده است.
ساخت مسجد گوهرشاد و مدرسه دو درب در دوره تیموریان
از بنا هاي مهم دوره تيموريان، مسجد باشكوه گوهرشاد در جنوب حرم و دو رواق تاريخي دارالحفاظ و دارالسياده مي باشند. مدرسه پريزاد، مدرسه دودر و مدرسه سابق بالاسر كه به ضلع غربي دارالسياده متصل بوده است و در حال حاضر قسمتي از رواق دارالولايه مي باشد، نيز متعلق به دوره تيموريان مي باشند. تمامي بناها مربوط به زمان حكومت همسر گوهرشاد خاتون يعني شاهرخ تيموري است. ضلع جنوبي صحن انقلاب كه به همت امير عليشير نوايي، وزير سلطان حسين بايقرا، آخرين امير تيموري، بين سال‌‌هاي 875- 885 هـ.ق بنا شده است هم مربوط به اين زمان مي باشد.
قاجاريه، ساخت ضريح فولادي
شاید ضريح فولادي مربوط به زمان قاجاريه است و در دوره حكمراني فتحعلي شاه قاجار در سال 1238 ه. ق روي ضريح نگين نشان در حرم امام رضا قرار گرفت. اين ضريح با طوق و گوي طلاي جواهر نشان تزئين شده، نصب شد ولي بعد از گذشت زمان و پوسيده شدن پايه ها، در سال 1338 هجري شمسي به موزه حرم منتقل شد و ضريح چهارم روي ضريح نگين نشان (ضريح دوم) نصب شد.
ساخت ضريحي كه هم اكنون وجود دارد در سال 1372 هجري شمسي به امر توليت آستان قدس رضوي و طراحي توسط استاد فرشچيان شروع شد. ساختار اين ضريح تركيبي از آهن، فولاد، چوب گردو، پوشش طلا و نقره و تزئينات زيبا و منحصر بفرد و در نهايت استحكام، به وزن 12 تن و ابعاد 73/3 و 78/4 با ارتفاع چهار متر در هفت سال به پايان رسيد.
نقاره خانه
نقاره‌خانه يكي از بنا هاي مهم و تاريخي حرم امام رضا(ع) مي باشد و الان روي ايوان شرقي صحن انقلاب وجود دارد. بر اساس شواهد تاريخي موجود، نقاره زني در حرم از زمان غزنويان رايج شده است و در قرن ها و دوره هاي بعد از آن نيز ادامه داشته است. طبق رسوم آن دوره در طول سال به جز ماه هاي محرم و صفر، در طول روز، دو مرتبه و دقايقي پيش از طلوع و غروب آفتاب و ولايت ائمه (ع) به غير از شهادت ها، اقدام به نواختن نقاره مي‌شود. همچنين در زمان حوادث خاص كه باعث شادي و جشن مردم مي شود، اين كار توسط نقاره نوازان انجام مي شود. نقاره نوازان زماني كه در حرم امام هشتم بيمارى شفا پيدا كند، براي اعلام اين واقعه و شادمانى، اقدام به نواختن نقاره مي كنند. نقاره زن ها هفت نفر مي باشند كه سه نفر بر طبل ها كوبيده و چهار نفر نيز وظيفه دميدن در شيپور ها را دارند.
در زمان سفر به مشهد مقدس حتما براي بازديد از موزه حرم مطهر امام رضا (ع) برنامه ريزي كنيد تا از نزديك با تاريخ اين مكان متبركه آشنا شده و آن را لمس كنيد. براي سفر به مشهد كافيست به سايت جيبوجت مراجعه و با ديدن بهترين قيمت بليط ارزان هواپيما مشهد ، آن را خريد و يا رزرو كنيد و سفري راحت و ايمن را تجربه نمائيد.
